Den Haag kende vroeger niet veel fietsmerken en -bedrijven die landelijk bekend waren. De grootste fietsenfabriek van de residentie was fictief: Het roman "Succes" uit 1926 vertelt het verhaal van de Haagse Van Rhedum Rijwielfabriek, waar volgens schrijfster Jeanne Reyneke van Stuwe al kort voor 1900 meer dan 20.000 fietsen per jaar werden geproduceerd. Rijwielfabriek De Vierkleur was wél echt en zeer bekend, net als de firma P. van der Lely met haar invalidefietsen, brancards en bakfietsen. Bandenfabrikant Vredestein uit Doetinchem/Enschede is in 1909 in Loosduinen begonnen. Onder fietsenliefhebbers minder bekend is Van Heijst & Zonen, een groot metaalverwerkend bedrijf dat voor de oorlog voor de fietsenindustrie sturen, voorvorken en kettingwielen produceerde.

     Daarnaast waren er zoals overal de grossiers en de vele fietsenmakers van vroeger. Twee van deze inmiddels vergeten rijwielhandelaren zijn J.J. Käuderer en J.L.A. Seitzinger. Hun zaken zijn allebei rond 1900 opgericht en in de jaren '60 en '70 weer verdwenen. Tussen beide bestaan een aantal overeenkomsten. Käuderer en Seitzinger zetten zich allebei ervoor in hun vak en hun beroepsgroep op een hoger plan te tillen. Het waren vakmensen in hart en nieren die hun kennis wilden delen en die - door functies binnen de BRHN te bekleden - het beroep van fietsenmaker wilden beschermen.

     De BRHN, de Bond van Rijwielherstellers en -Handelaren in Nederland, werd in 1903 opgericht en was de eerste en de grootste kleinhandelsorganisatie in de rijwielbranche. De organisatiestructuur was decentraal: overal waar voldoende leden gevonden werden werd een plaatselijke of streekgebonden BRHN-afdeling opgericht, en in de herfst kwamen vertegenwoordigers van de plaatselijke afdelingen voor de grote jaarvergadering bijeen om over voorstellen uit de regio te beslissen en een hoofdbestuur te kiezen.

     De afdeling Den Haag werd in 1905 opgericht. Dat het accent bij de Bond op het lokale niveau lag is niet verwonderlijk: dáár werd ook het meeste werk verricht. Het doel was in de eerste jaren om prijsvechters, stuntverkopen en ondeskundige reparateurs die voor een dubbeltje werkten aan te wijzen en te bestrijden, en zoveel mogelijk "goede" vakbroeders voor de strijd van de Bond te winnen. Seitzinger was een van de BRHN-leden van het eerste uur. Käuderer daarentegen - met lidmaatschapsnummer 2367 - viel pas vanaf de jaren '20 op met zijn werk voor de Haagse afdeling van deze bond.

Johannes Jacobus Käuderer (1878 - 1965)

J.J. Käuderer was een geboren Hagenees. Hij trouwde in 1907 met de zes jaar jongere Maria Helena Bruin. Het paar bleef kinderloos. /1/ Zijn rijwielzaak opende Käuderer op 1 augustus 1900 aan de Elandstraat 50, samen met zijn vriend F.A.J. Simonis. In 1901 droeg de winkel al het predikaat bondsrijwielhersteller (van de ANWB) en werden fietsen onder het eigen merk Simson verkocht. Bovenaan een factuur uit 1906 staat te lezen: "Simonis en Käuderer, fabrikanten der Simson-rijwielen, herstelplaats voor rijwielen en machineriën, metaaldraaiers, emailleren, vernikkelen."

(De Rijwiel- en Motorhandel, 1 augustus 1925)

Heraut-merkplaatje

     Terwijl Simonis als rijwielreparateur in de oude adresboeken staat, noemde Käuderer zichzelf toen rijwielfabrikant. In 1911 deponeerde hij het eigen merk "De Heraut" dat hij tot de beëindiging van zijn zaak zo'n 50 jaar later aanhield. Begin jaren '20 opende Käuderer een winkel aan de Elandstraat 58, mogelijk omdat hij toen al wist dat het deel van de Westerbaenstraat waar zich zijn fietsenmakerij bevond in 1926 gesloopt zou worden om plaats te maken voor de nieuwe Vondelstraat.

     Eveneens in de jaren '20 opende Käuderer op zijn woonadres Copernicuslaan 72 een rijwielhandel en werd de Elandstraat 58 een filiaal met medewerker A.J. Borsboom als filiaalhouder. Dit bleef tot 1953 zo. Met twee vestigingen en een handvol medewerkers runde Käuderer een verhoudingsgewijs grote zaak met aanzien. Käuderer's hoofdmerk was Gazelle.

Käuderer en de BRHN

Käuderer en Simonis zaten in de jaren '20 allebei een aantal jaren in het bestuur van de afdeling Den Haag van de BRHN. Simonis werkte als kalme en betrouwbare penningmeester, terwijl Käuderer veel tijd stopte in het werven en voordragen van nieuwe bondsleden. Wie lid van de BRHN wilde worden kwam eerst op een kandidatenlijst en kon pas na inspectie van zijn zaak als volwaardig lid worden aangenomen.

     Met name in 1924 nam het ledental van de afdeling Den Haag een stormachtige ontwikkeling. Dat was te danken aan het werk van Käuderer en afdelingssecretaris H. Priem. Eind februari haalde Priem het honderdste lid binnen en kreeg hij daarvoor van het bestuur een verguld zilveren bondsinsigne overhandigd. Vijf maanden later brachten Käuderer en Priem al het honderdvijftigste lid aan. /2/

     Met dit grote aantal nieuwe leden organiseerde het bestuur op 10 september 1924 een excursie naar de Vredestein-fabriek in Loosduinen. 45 BRHN-fietsenmakers werden daar rondgeleid en kregen uitleg over de productie van fiets- en autobinnen- en -buitenbanden. /3/

     In een artikel ter gelegenheid van hun 25-jarige zakenjubileum prijst bestuurslid Seitzinger Käuderer en Simonis niet alleen voor hun belangrijke bondswerk, maar schetst hij ze ook als rasechte fietsenmakers en rijwielherstellers "die nog lust in hun vak hebben". /4/ Techniek en vakkennis waren voor Käuderer altijd belangrijker dan handel en reclame.

Haagse rijwielhandelaren in de ontvangstzaal van de Vredestein-fabriek in Loosduinen.
Rechts half staand: J.J. Käuderer (De Rijwiel- en Motorhandel, 27 september 1924)

Käuderer maakte niet alleen fietsen, hij pakte ook andere klussen aan als het om het belang van de BRHN ging. Zo had hij een koperen wapenschild voor het BRHN-secretariaat aan het Surinameplein in Amsterdam gemaakt dat daar tot aan de bezetting hing. Ook fabriceerde hij van rijwielbuis een hek voor een beursstand van de BRHN. /5/ Maar belangrijker was Käuderer's betrokkenheid bij het vakonderwijs vanaf de jaren '30.

Het vakonderwijs in de rijwielhandel

Het vraagstuk van een gedegen opleiding voor fietsen- en motorhandelaren speelde al sinds de oprichting van de BRHN, die de bevordering van het vakonderwijs als een van zijn statutaire doelen had. Sommigen zagen echter niets in het kweken van deskundige concurrenten. De bond was immers mede vanwege de vermeende wildgroei van fietsenmakerijen opgericht en moest ervoor zorgen, dat de betere rijwielzaken weer een redelijke boterham konden verdienen. Zo kwam men op het punt van vakonderwijs jarenlang niet verder dan het publiceren van technische artikelen in het bondsblad "De Rijwielhandel". Pas in 1917 benaderde een BRHN-commissie de Vereniging van Directeuren van Nijverheidsscholen (VDN) om een concept-leerplan in te dienen voor een meerjarige cursus rijwielhersteller voor jonge beginners. De ambachtsscholen verzorgden voor allerlei technische beroepen cursussen en meerjarige opleidingen voor schoolverlaters. Sommige scholen stelden zich tegenover het voorstel van de BRHN terughoudend op, ook vanwege financiële bezwaren. Anderen waren welwillender, maar het resultaat was uiteindelijk beperkt en een volwaardige opleiding kwam niet tot stand. /6, 7/

Leerlingen van (vermoedelijk) een Ambachtsschool tijdens een les 
rijwieltechniek in de jaren '20 - of werd hier alleen de fiets als studieobject 
gebruikt tijdens een les technisch tekenen? (Utrechts Archief)

Een aantal plaatselijke BRHN-afdelingen en soms ook individuele fietsenmakers probeerden daarnaast op een andere manier de vakkennis binnen de eigen bedrijfstak te bevorderen: ze gingen zelf cursussen voor de patroons uit de eigen gelederen organiseren. Amsterdam en Veendam begonnen in 1919, niet veel later gevolgd door Haarlem, Rotterdam, Utrecht, Hilversum, Assen en Zwolle. Deze cursussen vonden meestal in de winter plaats omdat dat voor de rijwielhandelaren een rustige tijd was.

Deelnemers aan de framebouwcursus van de BRHN-afd. Rotterdam in de winter 1923/24
die maar eenmalig werd georganiseerd (De Rijwiel- en Motorhandel, 1 maart 1924)

Links: emaillebord van begin jaren '30. Rechts: emaillebord van ca. 1940 dat in de jaren '50 
op Käuderer's winkeldeur aan de Copernicuslaan hing. (Foto's: Harrie Marinussen)

Links: Käuderer in zijn werkplaats. Midden: Jubilaris Käuderer omringd door zijn personeel. 
Rechts: Käuderer met de tandem waarop Juliana en Bernhard hadden gereden. 
(Vakblad Rijwiel-Kleinbedrijf 31 juli 1950 en 30 augustus 1950)

Artikelserie Haagse fietsenmakers: