Rijwielverlichting (pagina 1)

Ontwikkeling van de elektrische rijwielverlichting (1886 - 1936)

patent van 1886

Inleiding

Veel is er in Nederland niet geschreven over de ontwikkeling van de elektrische rijwielverlichting. De meeste aandacht is tot dusver geschonken aan de wellicht meer tot verbeelding sprekende voorlopers als olie- en carbidverlichting. De elektrische verlichting, qua concept inmiddels zo’n 110 jaar bekend, heeft een interessante ontwikkeling doorgemaakt en kent inmiddels al zo’n 60 jaar een uitgekristalliseerde vorm.

Dit artikel gaat in op de ontstaans- en ontwikkelingsfase van de elektrische verlichting, die globaal van 1886 tot 1936 loopt. De aandacht is vooral gericht op de verschijningsvorm van de verlichtingssystemen en in mindere mate op de techniek. Een volledige beschrijving van dit stuk fietsgeschiedenis zou met gemak een flink boek kunnen vullen. Op deze plaats beperken we ons tot een selectie van de ‘highlights’ (om in stijl te blijven).

Uitvinding en eerste ontwerpen

Het vroegst bekende patent voor elektrische verlichting dateert van 1886 en werd ontwikkeld in Engeland. Alle kenmerkende elementen van de wisselstroomdynamo met schijnwerper zijn in dit ontwerp reeds aanwezig (aandrijving via band, magneet en wisselspoelen, draad en schijnwerper, aandrukmechanisme). Op basis van dit ontwerp werd door de Duitse fabrikant Richard Weber in 1887 een verlichtingsset ontwikkeld, die maar liefst ƒ 67,50 kostte. Afgezien van deze hoge kosten, liet de kwaliteit van het gebruikte materiaal nogal te wensen over, waardoor deze eerste introductie van het elektrisch licht geen succes werd. Merkwaardig is dat er in de twintig daaropvolgende jaren ongeveer niets gebeurt op dit gebied. Olie-, kaars- en vooral carbidverlichting bepalen het beeld rond 1900.

		Voorzover valt na te gaan ontwikkelt de firma Berko uit Berlijn omstreeks 1908 een nieuw ontwerp, dat op beperkte schaal ingang vindt in Duitsland. Rond 1912 wordt in Nederlandse prijscouranten voor het eerst weer geadverteerd met elektrisch licht. Waarschijnlijk betreft het hier het eerste Berko-ontwerp, gekenmerkt door een open constructie met aandrijving op het loopvlak van de voorband (prijs ƒ 13,50).
	1912 in Nederland aangeboden verlichting, waarschijnlijk van Berko

	Uit 1913 dateert het eerste model van de Zwitserse fabrikant Lucifer, dat in Nederland onder de naam VT opgang zou maken (een afkorting van de naam Van Tertholen, de importeur). Dit model bleek van goede en duurzame kwaliteit en zou, in aangepaste vorm, tot 1932 in produktie blijven. Sterk punt van dit model was de vervangbaarheid van alle onderdelen. Door de relatief hoge kosten (ƒ 11,50 voor een set) bleef de verspreiding van de VT-verlichting in de jaren ’10 beperkt.
		eerste Lucifer dynamo uit 1913 (een afbeelding van een later model vindt u onderaan op pagina 2 van dit artikel)

Rond 1920 doet een geheel ander ontwerp zijn intrede, het Bulli-model. De dynamo heeft hierbij de vorm van een schoensmeerdoosje, met een aandrijfwieltje dat tegen de velg loopt. Dit Duitse ontwerp is door meerdere fabrikanten toegepast (Gloria, Phillips, Berko, Lohmann). De afbeelding hieronder toont een toepassing van het Berko-model met als interessante details een tussengeschakelde batterijhouder -voor licht bij stilstand, vooral in Duitsland veel toegepast- en een achterlicht. Nadeel van dit model was de gesloten constructie. Het zou tot omstreeks 1930 in produktie blijven.

Bulli-dynamo van Bullinger Werke AG, Stuttgart, eigenaar F. X. Bullinger (de dynamo werd met behulp van een losse houder gemonteerd)

Bulli-model in de uitvoering van Berko, vanaf rond 1920

	Een derde basisontwerp is de platte Berko Original dynamo uit 1921. Deze dynamo heeft een zeer specifieke constructie (draaimechanisme, stroomoverbrenging) en is ongekend groot (gewicht ca. 1 kg). Een genormaliseerd model volgt in 1925.
		Berko, 1922
	Lucifer/VT, Bulli en Berko behoren tot de pioniers op het gebied van de elektrische fietsverlichting met, zoals we zagen, sterk uiteenlopende modellen. Vanaf ca. 1924 komt een groot aantal andere fabrikanten op de markt en zal het produkt in hoog tempo worden geperfectioneerd.

Ga naar pagina 2

Last update: 16-03-2001