|
|
|
 |
| Geschiedenis |
Begin
als nikkel- en moffelfabriek
Tot 1900 was de ambtenarenstad Assen nog maar weinig geïndustrialiseerd. Toen vestigden
zich in Assen ondermeer een exportslachterij, een zuivelfabriek en een ijzergieterij. De
gebroeders Harm Pieter de Geeter (geboren 1878) en Tiemus Egenius de Geeter (geboren 1886)
werkten als machinisten in de exportslachterij. In 1910 begonnen ze voor zichzelf met een
nikkel- en moffelfabriek aan de Boukegang (tegenwoordig de Prins Hendrikstraat) in de
buurt van het station Assen. Dat was het begin van de Rijwielfabriek Mustang, die 74 jaar
zou bestaan. |
De "Nikkelfabriek
van Gebr. de Geeter" in de beginjaren
|
| In 1918
lieten de gebroeders De Geeter een nieuwe fabriek aan de Paul Krugerstraat bouwen.
Ongeveer tegelijkertijd werd de fabricage van frames en eigen fietsen ter hand genomen. De
fietsen werden onder de merknamen "Mustang" en "Albatros" aan
fietsenmakers in Noord-Nederland verkocht. Rond 1930 kwam ook de zoon van Harm Pieter de
Geeter, Roelf de Geeter (geboren 1909) in het bedrijf. IJsfabriek
Pal naast de nieuwbouw voor de rijwielfabriek werd een gebouw van witte steen opgetrokken.
Daarin vestigden de gebroeders De Geeter een ijsfabriek. De productie van ijs voor de
koeling van winkels zoals slagerijen was een lucratieve bijverdienste. Aangezien de
gebroeders De Geeter uit hun tijd in de exportslachterij ervaring met koelinstallaties
hadden, was deze stap niet verwonderlijk. Het ijs werd in staven van 25 kg verkocht
en met een eigen bestelwagen bij de klanten afgeleverd. In het weekend konden klanten
zoals bijvoorbeeld de ijscoventers op zondagmorgen op een bepaald tijdstip het ijs komen
ophalen. Er was niet veel mankracht nodig om de ijsfabriek draaiende te houden: de
machines liepen dag en nacht door, er moesten alleen af en toe de staven getrokken en
nieuw water bijgevuld worden.
|
Hier wordt de ijswagen
gebruikt om een levering van halffabrikaten uit Duitsland
voor de rijwielfabriek op te halen (foto uit 1933). Zie ook deze
foto.
|
Octrooifiets
In de jaren dertig ontwikkelde Roelf de Geeter een fiets met een aantal opmerkelijke
bijzonderheden. De achterpatten waren zo gevormd dat de speciale spatbordstang er
ingestoken en met een klemschroef vastgezet kon worden. Dit gaf een stijf en degelijk
achterframe - zelfs zo stijf dat het bij het wisselen van de achterband niet mogelijk was
om de vork uit elkaar te trekken. In plaats daarvan moest het achterwiel gedemonteerd
worden. De eigenlijke bedoeling van deze constructie was echter een andere. Eind jaren
dertig hielden zich de betere rijwielfabrieken in Nederland bezig met de vraag, hoe de
kwetsbare verlichtingskabel binnen door het frame naar het achterlicht geleid kon
worden. Voor dit doeleind ontwikkelde De Geeter de speciale achterpat, waarbij de kabel
onzichtbaar door de liggende achtervork en in de holle spatbordstang liep en uiteindelijk
bij het achterlicht te voorschijn kwam. Mustang vroeg op deze achterpat op 28 november
1936 octrooi aan op naam van Tiem de Geeter die de leiding over de framebouwerij had. Dit
werd op 15 juni 1939 onder octrooinummer 46044 verleend.
 |
 |
Boven: octrooi-achterpat,
onder: de spatbordstang steekt rechts buiten het spatbord uit.
Foto's: Patrick van Griethuysen |
Maar deze fiets, die de De Geeters als
"Octrooifiets" onder de naam Mustang verkochten, week nog op twee andere
onderdelen af van het tot dan toe gebruikelijke model: de spatbordstang en de lamphaak. In
plaats van de omhoog gebogen carbidlamphaak ontwikkelde Roelf de Geeter de puntig gevormde
snephaak zoals deze na de oorlog alom in gebruik zou raken. Echter met een verschil: bij
Mustang zat de lamphaak aan de stuurpen vastgelast.
De spatbordstang was verlengd zodat deze buiten het spatbord
uitstak en een bumper ter bescherming van de achterkant vormde. Ook dit idee werd door de
concurrentie dankbaar overgenomen omdat Mustang niet de moeite had genomen het te laten
beschermen. Juncker en Batavus horen bij de eersten bij wie deze bumper op de toerfietsen
opdook.
Henk de Geeter, de zoon van Roelf de Geeter, herinnert zich:
"Mijn vader heeft altijd gezegd: hadden we op die bumper en de snephaak maar octrooi
aangevraagd, dan hadden we nooit meer hoeven te werken."
|
|
|
In de loop van de oorlog
kwam de rijwielfabricage vrijwel stil te liggen, zoals dat in de hele branche gebeurde.
Een deel van het personeel werd in Duitsland te werk gesteld. De ijsfabriek daarentegen
draaide op volle toeren. De Duitsers hadden deze gevorderd om bederfelijke etenswaren in
op te kunnen slaan. Roelf de Geeter moest zorgen dat de ijsfabriek bleef draaien. Na de
oorlog kochten steeds meer winkeliers eigen koelkasten en liep de vraag naar ijs terug. De
aanleiding om definitief met de ijsfabriek te stoppen was waarschijnlijk de brand die in
1948 in de rijwielfabriek uitbrak. Alleen de buitenmuren van het gebouw bleven toen
overeind, zodat de fabriek opnieuw opgebouwd moest worden. Het gebouw van de ijsfabriek
werd nu als fietsenmontagewerkplaats en voor de opslag gebruikt.
 |
Henk de Geeter samen met een
nichtje voor een Mustang-bromfiets |
De jaren
vijftig
In het begin van de jaren vijftig kwamen
de fietsen met hulpmotor in de mode. Mustang reageerde hierop door 50cc-hulpmotoren van
Rex uit München met snaaraandrijving op Mustang-fietsen met een verzwaard frame te
monteren. Na enkele jaren stopte Mustang echter met de gemotoriseerde tweewielers. Ook de
octrooifiets werd rond deze tijd uit de productie genomen. In een Mustang-folder uit de
jaren zestig staat nog wel een toerfiets model "Octrooi" vermeld, maar de
speciale achterpat werd toen niet meer gemaakt.
Op 10 maart 1958 overleed Tiem de Geeter. Het bedrijf werd nu van een vennootschap onder
firma omgezet in een commanditaire vennootschap onder de leiding van Roelf de Geeter. Zijn
vader Harm de Geeter bleef als vennoot aan de onderneming verbonden. Hij overleed in 1972
op 93-jarige leeftijd.
|
|
In 1950 vierde Mustang
het 40-jarige jubileum. De drie mannen in de voorste
rij in het midden zijn (v.l.n.r.): Tiemus, Harm Pieter en Roelf de Geeter
|
Copyright by
Herbert Kuner, © 2001 ...
All rights reserved.
Last update: 26-09-2006
|
