|
|
|
F.F. Schwager's Rijwielen, Utrecht |
Begin als
rijwielhandel
De wapenmaker Franz Friedrich Schwager, in 1853 in een plaatsje bij Gera (Duitsland)
geboren, emigreerde in de 1870er jaren uit Duitsland en werkte in Nederland voor een
bedrijf dat zich specialiseerde in machines die bij de kanaalaanleg werden gebruikt. In de
jaren tachtig was hij betrokken bij werkzaamheden aan het Hollands Diep en het
Merwedekanaal. Na de voltooiing van het Merwedekanaal in 1892 bij Maarssen was er geen
werk meer voor hem. Schwager had inmiddels een Nederlandse vrouw en drie kinderen en
vestigde zich in Utrecht.
De rijwielhandel was in die tijd in opkomst, en zo begon ook
Schwager in 1894 met een rijwielhandel en reparatiebedrijf aan de Geertestraat nr. 30 in
Utrecht.
|
|
Sfinx
motorrijwielen
In 1901 kocht Schwager de twee panden aan het Geertekerkhof 12 en 13 en liet op die plek
een nieuw pand neerzetten, om er een rijwielfabriek in te vestigen. Later werden ook de
panden Geertekerkhof nr. 18/19 met een achteruitgang op de Springweg 149 bij het bedrijf
betrokken. Voor de verkoop huurde F.F. Schwager bovendien van 1906 tot ca. 1910 het
winkelpand op het Wed nr. 3, maar dat bleek uiteindelijk niet rendabel.
In 1903 werkten bij "Schwager's Rijwielen" acht
man. In die tijd deed Schwager een poging om onder het merk Sfinx ook eigen motorfietsen
op de markt te brengen. Het motorblok kwam uit Oostenrijk, de rest maakte Schwager zelf.
In een verslag over de tentoonstelling van automobielen in het Paleis voor Volksvlijt te
Amsterdam oordeelde de ANWB Kampioen als volgt:
|
|
Ten slotte willen we even memoreren dat we
verrast en vol bewondering hebben gestaan voor de kranige expositie van onzen Utrechtse
Bondsrijwielhersteller F.F. Schwager. Deze eenvoudige werkman, die een lokale
beroemdheid is om de degelijkheid van zijn werk, heeft zich zowaar ontpopt als een
constructeur van motorrijwielen, die er zijn mag. Op zijn stand staan een zevental
SFINX-motorrijwielen van eigen constructie en voorzien van eigen constructioneele
verbeteringen, die alle aandacht verdienen. Ze zijn voor het grootste gedeelte gemaakt in
zijn fabriekje. |
|
Ondanks
deze lovende woorden bleek de motorfietsproductie commercieel niet succesvol en werd deze
na korte tijd weer opgegeven. |
Voorkant van de bijzonder fraai
vormgegeven catalogus uit 1909
|
|
Kwaliteit voorop
Ook op de tentoonstelling voor Kunst, Handel en Nijverheid die 1910 in Utrecht werd
gehouden, oogstte Schwager lof van de pers en een gouden medaille. Rond deze tijd bereikte
de kwaliteit van de Schwager-rijwielen haar hoogtepunt. Schwager fabriceerde toen de
meeste onderdelen zelf en had volgens overlevering 33 man in dienst. Op toegeleverde
onderdelen zoals banden en pedaalrubbers liet Schwager zijn naam zetten.
Als zakenman nam Schwager misschien niet altijd de juiste
beslissingen, maar op technisch gebied was hij een vakman en perfectionist. Dat is ook uit
twee bewaard gebleven Schwager-catalogussen op te maken, die naar alle waarschijnlijkheid
uit 1909 en 1912 dateren. |
Met
name in de catalogus van 1912 worden de voordelen van de Schwager-rijwielen uitvoerig
besproken. Zo soldeerde Schwager niet recht afgezaagde buizen in de lugs maar werden de
uiteinden van tevoren bewerkt zodat ze beter op elkaar aansloten. Schwager beschrijft dit
als volgt: |
|
De frames van mijne machines zijn van prima
naadlooze, nikkelstalen buizen gemaakt, welke bovendien nog in de verbindingsstukken
(lugs) dubbel verdikt zijn en zuiver sluitend op elkander pas geslepen worden. Dit is
beslist noodig, als men nagaat, dat naadlooze lugs, hoewel van smeedbaar gietstaal
gemaakt, slechts eene geringe dikte hebben en in dien de buizen niet zuiver op elkaar
passen, een frame vroeg of laat op de lugs moet afbreken. De meeste rijwielfabrikanten
zondigen hiertegen, daar zij de rijwielbuis in lengten van pl.m. 5 meter ontvangen en dan
van zoo'n staaf framebuizen zagen, waardoor de buiswand met het afgezaagde eind een hoek
van 90 graden vormt. Het spreekt natuurlijk van zelf, dat bij zoo'n fabrikatie de buizen
niet dubbel verdikt kunnen zijn. |
|
|
|
De kwetsbare
voorvork werd door veel fabrikanten boven het kroonstuk versterkt. Maar ook de vorkscheden
buigen bij een botsing makkelijk naar achteren. Schwager zette daarom ook op deze plek
versterkingsbuizen in.
Een andere constructie van Schwager waren de binnen door het
stuur lopende remstangen, waarop hij omstreeks 1909 in Engeland octrooi aanvroeg. Simplex
had toen een vergelijkbaar systeem, en in Engeland waren remsturen volgens dit principe al
een aantal jaren langer bekend. Schwager monteerde ze op zijn duurdere modellen en
vermeldde in de catalogus van 1912: |
|
|
Een bijzonder genoegen is het mij, U te
kunnen mededeelen, dat mijn patent op 'rollende remmen door het stuur', in Engeland opgang
gemaakt heeft en verschillende groote firma's het op hunne rijwielen als geheel nieuw
aanbrengen, hoewel ik ze direct na mijne patentaanvraag, nu 5 jaren geleden, reeds op
mijne machines toepastte. |
|
|
Ook met zijn
fietsen met groefkogellagers mocht Schwager zich begin van de jaren tien bij de moderne
rijwielfabrieken van Nederland rekenen - hoewel hij zelf niet van de voordelen van deze
constructie overtuigd was, zonder overigens een reden hiervoor te noemen:
|
Aan mijne 'vastkogellager-rijwielen' heb ik
ook nog verbeteringen kunnen brengen. Hoewel door verschillende fabrikanten wel beweerd
wordt, dat dit soort rijwielen veel voor zou hebben op rijwielen voorzien van het bekende
kogellager, geloof ik niet veel waarde aan deze beweringen te mogen hechten; niettemin zal
ik deze rijwielen toch blijven maken. |
|
Copyright by
Herbert Kuner, © 2002 ...
All rights reserved.
Last update: 25-07-2002
|