Grondlegger Andries Gaastra

De geschiedenis van Batavus begint in 1904 met de opening van een winkel in uurwerken en naaimachines aan de Dracht in Heerenveen door Andries Gaastra. De pionierstijd van de fiets is in die tijd al voorbij, de fietsenhandel begint een eigen bedrijfstak te worden en overal in het land nemen vaak jonge ambachtslieden het repareren, monteren en verkopen van rijwielen ter hand.

     Zo ook Gaastra, die vanaf 1907 fietsen uit Duitsland importeert. Hij wordt importeur van de bekende Presto-fietsen uit Chemnitz en begint daarnaast fietsen onder het eigen merk Batavus te assembleren.

     Het bedrijf neemt serieuzere vormen aan als Gaastra in 1917 de rijwiel- en vijlenfabriek Harmsen en Nieuwenhuis uit Heerenveen overneemt, die het fietsenmerk Phoenix voert. Gaastra heeft nu een echte fabriek. De rechten op het merk Phoenix verkoopt hij door aan rijwielgrossier Schootstra in Leeuwarden.

Een heel gewone rijwielfabriek

In de jaren twintig maakt Batavus fietsen zoals elke kleinere fabrikant: heren- en damesfietsen in verschillende prijsklassen, transport- en dienstfietsen. De keuze is beperkt, speciale constructies zitten er niet bij. Rond 1930 wordt ook de productie van schaatsen ter hand genomen. In die tijd moeten veel fabrikanten als gevolg van de economische crisis hun productieprogramma verbreden.

     Eind 1934 opent Gaastra naast de bestaande fabriek een groot fabrieksgebouw. Hier staan nieuwe machines, waaronder ook een verchroominrichting. Het verchromen is op dat moment bij de grote rijwielfabrieken al sinds enkele jaren mogelijk.

     Batavus maakt in die tijd ook carriers (bakfietsen), lichte motorrijwielen en een racefietsmodel. Aan het begin van de oorlog werken bij Batavus zo'n 120 mensen. Gaastra is daarmee voor Heerenveen een belangrijke werkgever. Het bedrijf heeft sinds het begin een aarzelende maar gestage groei doorgemaakt. Maar vergeleken bij de grote fietsfabrieken is Batavus nog steeds onbeduidend.

Een nieuw tijdperk

Na de bevrijding begint voor Nederland een nieuw tijdperk, en dat geldt ook en in bijzondere mate voor Batavus. De gebouwen en machines van Batavus hebben de oorlog zonder schade doorstaan. Maar al na korte tijd, in juli 1945, overlijdt oprichter Andries Gaastra. Zijn oudste zoon Gerrit, die al sinds 1928 in het bedrijf werkt, en diens broer Hans nemen nu de leiding over. In 1951 overlijdt Hans Gaastra door een verkeersongeluk. Vanaf dat moment ontplooit Gerrit Gaastra als enige aandeelhouder en directeur zijn ondernemerskwaliteiten. Zijn vader was in de eerste plaats een zakenman, maar Gerrit is een echte fabrikant met vooruitstrevende ideeën, een scherpe blik voor marktontwikkelingen en een grote betrokkenheid bij het product.

     In het begin van de jaren vijftig spelen in de tweewielerbranche twee producten een belangrijke rol: sportfietsen en bromfietsen. Bij de eerste modellen die Batavus hiervoor na de oorlog op de markt brengt - de "Supersport"-fiets van eind jaren veertig en de eerste "Bilonet"-bromfiets uit 1951 - wordt gebruikgemaakt van een wiegframe naar een eigen octrooi dat nog uit 1940 dateert.