Grondlegger Andries Gaastra

De geschiedenis van Batavus begint in 1904 met de opening van een winkel in uurwerken en naaimachines aan de Dracht in Heerenveen door Andries Gaastra. De pionierstijd van de fiets was in die tijd al voorbij, de fietsenhandel begon een eigen bedrijfstak te worden en overal in het land namen vaak jonge ambachtslieden het repareren, monteren en verkopen van rijwielen ter hand.

     Zo ook Gaastra, die vanaf 1907 fietsen uit Duitsland importeerde. Hij werd importeur van de bekende Presto-fietsen uit Chemnitz en begon daarnaast fietsen onder het eigen merk Batavus te assembleren.

     Het bedrijf nam serieuzere vormen aan toen Gaastra in 1917 de rijwiel- en vijlenfabriek Harmsen en Nieuwenhuis uit Heerenveen overnam, die het fietsenmerk Phoenix voerde. Gaastra had nu een echte fabriek. De rechten op het merk Phoenix verkocht hij door aan rijwielgrossier Schootstra in Leeuwarden.

Een heel gewone rijwielfabriek

In de jaren twintig maakte Batavus fietsen zoals elke kleinere fabrikant: heren- en damesfietsen in verschillende prijsklassen, transport- en dienstfietsen. De keuze was beperkt, speciale constructies zaten er niet bij. Rond 1930 werd ook de productie van schaatsen ter hand genomen. In die tijd moesten veel fabrikanten als gevolg van de economische crisis hun productieprogramma verbreden.

     Eind 1934 opende Gaastra naast de bestaande fabriek een groot fabrieksgebouw. Hier stonden nieuwe machines, waaronder ook een verchroominrichting. Verchromen was op dat moment bij de grote rijwielfabrieken al sinds enkele jaren mogelijk.

     Batavus maakte in die tijd ook carriers (bakfietsen), lichte motorrijwielen en een racefietsmodel. Aan het begin van de oorlog werkten bij Batavus zo'n 120 mensen. Gaastra was daarmee voor Heerenveen een belangrijke werkgever. Het bedrijf had sinds het begin een aarzelende maar gestage groei doorgemaakt. Maar vergeleken bij de grote fietsfabrieken was Batavus nog steeds onbeduidend.

Een nieuw tijdperk

Na de bevrijding begon voor Nederland een nieuw tijdperk, en dat gold ook en in bijzondere mate voor Batavus. De gebouwen en machines van Batavus hadden de oorlog zonder schade doorstaan. Maar al na korte tijd, in juli 1945, overleed oprichter Andries Gaastra. Zijn oudste zoon Gerrit, die al sinds 1928 in het bedrijf werkte, en diens broer Hans namen toen de leiding over. In 1951 overleed Hans Gaastra door een verkeersongeluk. Vanaf dat moment ontplooide Gerrit Gaastra als enige aandeelhouder en directeur zijn ondernemerskwaliteiten. Zijn vader was in de eerste plaats een zakenman, maar Gerrit was een echte fabrikant met vooruitstrevende ideeën, een scherpe blik voor marktontwikkelingen en een grote betrokkenheid bij het product.

     In het begin van de jaren vijftig speelden in de tweewielerbranche twee producten een belangrijke rol: sportfietsen en bromfietsen. Bij de eerste modellen die Batavus hiervoor na de oorlog op de markt bracht - de "Supersport"-fiets van eind jaren veertig en de eerste "Bilonet"-bromfiets uit 1951 - werd gebruikgemaakt van een wiegframe naar een eigen octrooi dat nog uit 1940 dateerde.