 |
De
Duran-damesfiets met kruisframe
Het begon in 1914 toen de
Amsterdamse elektrotechnicus Bernardus Frederik Duran op zijn 44e verjaardag een octrooiaanvraag indiende voor
een "verbeterd kruisframe voor damesrijwielen".
Het gangbare bestaande kruisframe-model voor dames was het zogenaamde
dames girder rijwiel naar Engels voorbeeld (girder = Engels voor
draagbalk, hier in de zin van verstevigingsbuis). Er waren diverse
fabrikanten die hem bouwden, en het was een prijzig model. Hiernaast als
voorbeeld de dames girder van de Utrechtse rijwielfabrikant F.F. Schwager.
|
|
Dames
Girder Model A1 van Schwager (folderafbeelding, ca. 1912)
|
|
Volgens
Duran bestond bij de dames girder het gevaar dat de zadelbuis iets boven
de trapas kon doorzakken, daar waar de gebogen buis op de zadelbuis
uitkomt. Dit is ook bij de goedkopere omafietsen van tegenwoordig een reëel
risico. Duran veranderde dit zwakke punt derhalve in een stevige
driehoekconstructie. Het leverde wel een ietwat ingewikkelde
frameconstructie op.
In de herfst van 1916 kreeg Duran hiervoor de octrooirechten toegekend.
De productie kwam in handen van rijwielhandel Fa. C.H. Lodewijks & Co., gevestigd in de
Borgerstraat 179, die in 1917 met de Duran-fiets adverteerde. Deze firma was in handen van
Wilhelmina Geertruida Oversteegen, weduwe van de in 1913 overleden Lodewijks, die in 1918 met Duran
(her)trouwde. Of de fiets daadwerkelijk in productie ging en hoeveel er van geproduceerd zijn is
onbekend. De rijwielhandel Fa. C.H. Lodewijks bestond tot 1947.
|
|
Duran-kruisframe
uit 1914 (Rijwiel- en Motornieuws, 24-5-1917)
|
| Toen
Duran zijn octrooi had gekregen ging meteen een andere uitvinder aan de
slag om dit verder te verbeteren: de Tilburgse auto- en rijwielfabrikant
Marinus van Osch. In mei 1917 diende Van Osch zijn idee zoals hiernaast
afgebeeld bij het octrooibureau in. Van Osch plaatste de
verstevigingsdriehoek niet voor de zadelbuis maar daarachter. Daarmee
wilde hij de Duran-fiets op twee punten verbeteren: er bleef in het midden
meer ruimte over voor een gemakkelijke instap, en de constructie als
geheel werd iets eenvoudiger. Wel werd de fiets zo iets langer en dus
minder wendbaar.
|
|
verbeterd
dames girder model van Van Osch volgens octrooi van 1917 (www.espacenet.com)
|
| In
1925 kwam Germaan (rijwielfabriek F. & J. van Werven) uit
Meppel met haar priesterrijwiel op de markt. Een priesterrijwiel was een
herenfiets met lage instap die liefst net zo stevig moest zijn als een gewone
herenfiets met diamantframe. De fietsfabrikanten losten dat ieder op zijn
eigen manier op. Germaan ging van het gewone damesmodel uit en verstevigde
dit zoals Van Osch met een extra buis die van het zwakke punt (de
zadelbuis) een driehoek maakte. Alleen plaatste Germaan deze
verstevigingsbuis toch maar weer vóór de zadelbuis in plaats van
daarachter. Dit fraaie model was tot omstreeks 1960 in productie.
|
|
Germaan
priesterrijwiel (folderafbeelding, 1925)
|
| Nog
twee voorbeelden van recentere tijd. In 2003 zag ik deze verstevigde
omafiets zomaar langs de weg staan. De onderdelen waren allemaal niet zo
oud, maar het frame leek wel vooroorlogs. Een merk was niet te vinden.
Gezien de details van het frame moet het hier óf om een professioneel
gebouwde fiets gaan óf om een door een zeer gevorderde amateur
(om)gebouwd frame.
|
|
verstevigde
damesfiets van onbekende afkomst (foto: Herbert Kuner)
|
| Ten
slotte nog een fiets die op het eerste gezicht niet zoveel met de fietsen
hierboven te maken heeft: de Fongers "Compact" deelfiets van
1964. Toch is dit niets anders dan de doorontwikkeling van het idee van
Duran om de zadelbuis van een damesframe tegen doorzakken te beschermen
door er een driehoekconstructie van te maken.
|
|
Fongers
"Compact" deelfiets (F4, 4-6-1965)
|
