Oudste Royce Union-balhoofdplaatje
(eBay in de VS)

Tijdens een analyse in de fietsendatabank viel op, dat er in Nederland geen Union-fietsen te vinden zijn met een framenummer tussen 500.000 en 550.000, te dateren op omstreeks 1958 of 1959. De vermoedelijke verklaring is na te lezen in een ANP-bericht van 20 januari 1956 op delpher.nl:

Om welke fabrieken het gaat vertelt het bericht dus niet, maar uit het boek 'Rijwielfabriek Union - een eeuw in beweging' van Nico Timmerman en een artikel in het Nieuwsblad van het Zuiden van 26 februari 1958 blijkt dat Union vanaf 1956 grote aantallen fietsen verkocht aan fietsenimporteur George J. Seedman uit New York.

Union in de Verenigde Staten

Seedman was daar in 1929 begonnen met de verkoop van auto-onderdelen. Zijn zaak groeide uit tot een keten onder de naam Times Square Stores (TSS). Na de oorlog breidde hij het assortiment uit en maakte van zijn winkels grote discount-warenhuizen voor huishoudelijke benodigdheden. Midden jaren 50 begon hij met de import van fietsen uit Nederland. In 1956 kocht Seedman 30.000 fietsen van Union en dat aantal steeg in de jaren daarna nog.

     Begin 1958 was Seedman in Nederland waar hij in een kranteninterview vertelde dat hij zo'n 75 procent van de Nederlandse fietsenexport naar de VS opnam en verwachtte, in dat jaar 50.000 fietsen af te nemen. Opvallend is dat hij in dit interview werd aangeduid als de directeur van de Union Cycle Company Ltd. Dat hij zijn fietsenimportbedrijf zo noemde doet vermoeden dat hij toen vrijwel exclusief zaken deed met Union.

     Dit wordt onderstreept door het hier linksboven afgebeelde Amerikaanse balhoofdplaatje uit de begintijd. Het merk dat Seedman gebruikte was Royce Union, de afkomst uit 'Holland' wordt vermeld en het meest opvallend is het oprichtingsjaar: 1904. Seedman verwees dus naar Union met zijn ruim 40-jarige ervaring in plaats van Seedman's eigen jaar van oprichting te vermelden.

Royce Union-sportfiets model 'Clipper' van eind jaren 50, geleverd door Union (eBay in de VS)

     Zoals ook bij andere Nederlandse fabrikanten die toen fietsen naar Amerika leverden ging het meestal om eenvoudige, lichte - lees: uitgeklede - sportfietsen en draaide het vooral om de lage prijs. Union verdiende er niet veel aan maar kon door deze extra verkoop de productieaantallen vanaf eind jaren 50 binnen enkele jaren verdubbelen. Dat maakte meer automatisering en daarmee een lagere kostprijs voor de hele productie mogelijk.

     Maar de export is een wisselvallige business. Begin jaren 60 droogde de verkoop van Union aan Seedman op, vermoedelijk omdat hij elders gunstigere orders kon plaatsen. In 1968 kwam de Seedman International Corporation weer terug bij Union voor de levering van 30.000 fietsen, vooral de toen hippe 'hi-risers'. Een jaar later maakte het Limburgs Dagblad melding van de levering van liefst 60.000 Union-fietsen naar de VS met het vooruitzicht op nog hogere aantallen in de toekomst. Daarmee was Union wederom de grootste rijwielexporteur van Nederland. ... De rijwielorder uit Amerika voor Union betreft, evenals voorgaande orders, een met zijn hoge stuur en speciaal geplaatst zadel van de in Nederland gangbare modellen afwijkend type, dat vooral door jeugdige Amerikanen wordt gebruikt. Het Amerikaanse contract biedt Union een interessante mogelijkheid tot produktievergroting op lange termijn. ... Union meent nu dat ze door haar aanmerkelijke exportvergroting, waarmee een verdere automatisering van de produktie gepaard gaat, in staat is scherpere prijsconcurrentie te bieden, aldus het Limburgs Dagblad.

Het model Hai-Raiser, gebaseerd op de 'Flamingo Junior'-meegroeifiets, werd ook in Nederland verkocht maar sloeg niet aan (scan Lambert Likkel)

Seedman en de merkvervlechting met Union

Terug naar begin jaren 60. Seedman en zijn Times Square Stores hadden dus aanvankelijk sterk ingezet op Union als leverancier, maar verkochten de Hollandse fietsen nu steeds minder. In plaats daarvan keek Seedman naar het Oosten: hij begon fietsen uit Japan te importeren. Daarbij gebruikte hij hetzelfde merk Royce Union maar werd het land van herkomst wel netjes op het balhoofdplaatje vermeld. Dat geldt ook voor de fietsen die Seedman in de jaren daarna uit West-Duitsland en Engeland (Raleigh) importeerde. Uit Duitsland kwamen vooral de bekende, goedkope enkelbuis-vouwfietsen naast beachcruisers naar Amerikaans model, uit Engeland gewone sportfietsen voor alledaags gebruik. In de jaren 80 kwam er Taiwan als land van herkomst bij.

Jaren 60 Royce Union-sportfiets met Shimano-drieversnellingsnaaf, 'made in Japan' zoals het balhoofdplaatje vermeldt
(foto's van marktplaats.nl)

Daarbij werden in wezen steeds balhoofdplaatjes met hetzelfde basisontwerp maar met wisselende teksten gebruikt. Ook het merk Royce Union zelf was in deze reeks van variaties geen vast gegeven - er bestaan vergelijkbare merkplaatjes van Oxford en Savoy. Deze twee merken waren in Nederland door Union gedeponeerd, Savoy sinds december 1960 en Oxford zelfs al sinds 1909. Dat betekende echter niet dat een Oxford- of Savoy-fiets van Seedman bij Union gebouwd hoefde te zijn. En de Savoy-fietsen van Union werden niet alleen in Amerika maar ook in Nederland verkocht. Daarbij ging het weliswaar om fietsen met gewone Nederlandse in plaats van Amerikaanse afmontage, maar het balhoofdplaatje en de belettering waren wel 'in Seedman-stijl', dus Engelstalig met op het balhoofd de vaste kreten 'PRECISION ENGINEERED' en 'SAFETY TESTED'.

Savoy-folder van Union voor de Nederlandse markt, omstreeks 1965 (marktplaats.nl)

Het is lastig om een helder beeld te krijgen van wat Seedman wanneer waar vandaan kocht en hoe de relatie met Union precies uitzag. Vooral het gebruik van het merk Savoy is vreemd. Union begon in Nederland rond 1961 met eenvoudige 26"-sportfietsen met deze naam. Vanaf eind jaren 60 werd Savoy niet meer als zelfstandige merknaam gebruikt maar nog alleen als modelnaam onder het merk Union. Waarom in Nederland een fiets verkopen met de belettering van een exportfiets?

Links: Nederlandse uitvoering van een Savoy-sportfiets van 1967, 'safety tested', met op de zadelbuis de tekst
'made in Holland, land of bicycles' (foto H. Kuner). Rechts: twee andere voorbeelden van Savoy-
balhoofdplaatjes, een Nederlandse (boven, verzameling Gerrit Kan) en een Japanse (onder, bikeforums.net).

Oxford en Royce Union, allebei jaren 60-fietsen van Raleigh en allebei 'precision
engineered' en 'safety tested' (threespeedmania.wordpress.com en bikeforums.net)

Voorbeelden van nog meer Royce Union-balhoofdplaatjes voor fietsen uit Nederland, Japan (beide verzameling Gerrit Kan)
en twee keer Duitsland (pinterest.com en reddit.com)

Zoals hierboven vermeld eindigde de zakelijke relatie tussen Seedman en Union in de jaren 70. Begin jaren 80 begon de TSS-winkelketen slechter te lopen. Vanaf 1987 ondernam Seedman - inmiddels 90 jaar oud - vergeefse pogingen om de keten te verkopen. In december 1989 ging de zaak met 2.875 werknemers failliet, de winkels gingen dicht. Seedman overleed in 1996, enkele maanden voor zijn honderdste verjaardag.

     Het merk Royce Union werd door derden voortgezet. Tegenwoordig (2023) is op de website royceunion.com te lezen: Founded in 1904 in Holland, Royce Union has always loved bikes and everything about them. While we are now headquartered in the United States, we take pride in our Dutch heritage.

Belangrijkste bronnen:

/1/     Nieuwsblad van het Zuiden, 26 februari 1958
/2/     N. Timmerman, 'Rijwielfabriek Union - een eeuw in beweging', p. 54-56
/3/     Limburgsch Dagblad, 17 april 1969
/4/     bikeforums.net
/5/     Times Square Stores op Wikipedia
/6/     Artikel over de Times Square Stores uit de Queens Chronicle (New York) van 26 februari 2015
/7/     Fietsendatabank van de auteur